HUKUK FELSEFESİ DERSİ

DERS TANITIMI VE HAFTALIK DERS KONULARI

Ders Tanımı

Hukuk felsefesi hukukun ne olduğunu, onun doğasını (eğer böyle bir doğa varsa) belirlemeye çalışır. Burada hukuk, belli yer ve zaman boyutundaki hukuku (tikel) araştırma konusu yapan hukuk biliminin aksine, onu, bütüncül, yani tümel olarak ele alınmaktadır.  Bu bakımdan, felsefenin de konusu olan hakikati görmek, evrensel ile bir karşılaşma ve özelden bir ayrılıştır.

Hukuk felsefesi, hukukun değil, asıl olarak felsefenin bir alt dalıdır ve bu nedenle de felsefenin yöntemlerini, kavramlarını ve yaklaşımlarını kullanır. Dolayısıyla da işe sorular sorarak başlar. Bu bakımdan ilk soru da, genel olarak “hukuk nedir?” olmaktadır. Bu sorular genelden özele doğru sıralanabilir. Aşağıda aktarılan sorulara, felsefe içindeki farklı farklı yaklaşımların veya paradigmaların cevapları değişebilmektedir. Farklı paradigmalar farklı farklı cevaplar verilmekte, ayrıca aynı paradigma içinde de zaman zaman önemli bakış açısı farklılıklarıyla karşılaşılabilmektedir.

Genel sorulara örnek olarak şunları gösterebiliriz: Hukukun bir doğası var mıdır, varsa nedir? Hukuk kurallarının geçerliliği ile bağlayıcılığı arasında bir fark var mıdır? Hukukta normatifliği sağlayan nedir? Hukukun insan davranışlarını yönlendirme kabiliyeti ve bu yönde bir otoritesi var mıdır? Varsa hukuksal otoritenin niteliği nedir? Hukuk adil olmak zorunda mıdır? Hukukla etik/ahlak arasındaki ilişki nedir? Hukuk ahlak dâhil olmak üzere diğer toplumsal düzen kurallarından ayrılabilir mi, evetse nasıl? Kanunilik ve meşruluk arasındaki ayrım var mıdır, varsa neye dayanır? Hak denir? Adalet Nedir? Hukukta nedensellik var mıdır, varsa nasıl açıklanır? Hukuk, yasa koyucunun iradesi midir yoksa yasa koyucuyu ve uygulayıcıları da bağlayan bir takım standard/ilkeler var mıdır? Yoksa hukuk, hâkimlerin verdiği kararlardan mı ibarettir? Hukukla dil arasındaki ilişki nedir? Hukukta argümantasyon ve yorum kuralları nelerdir? Hukuk argümantasyondan/retorikten mi ibarettir? Hukuktaki belirsizlik hâkime sınırsız bir takdir yetkisi ve yorum yapma olanağı mı sağlamaktadır; yoksa, hâkimin takdir yetkisini ve yorum yapmasını sınırlayan bazı standart, ilke, norm vb. var mıdır? Varsa bunlar nereden kaynaklanır? Hukuk toplumun ruhunu mu yansıtmalıdır? Hukuk, eril midir? Yani hukuk, kadın bakış açısını ve kadın ihtiyaçlarını dışlayarak, sadece erkek egemen bir kültürü mü yansıtmaktadır?

Bu genel soruları daha özel/mikro düzeydeki konulara aktarabiliriz. Bu bakımdan örneğin; cezalandırmanın dayanağı ve meşruiyeti nedir? Nazi Hukuku bağlayıcı bir hukuk mudur? Birini öldürüren kimse onun mirasını alabilir mi? Ölüm cezası meşru mudur? Pornografi yasaklanmalı mıdır? Eşcinsel evliliklere izin verilmeli midir? Ötenazi şuç olmaktan çıkarılabilir mi? Sivil itaatsizlik bir suç mudur? İşkence ve kötü muamele, ceza hukukunda neden bir delil elde etme aracı olarak kullanılamaz? Kürtaj yasaklanmalı mıdır?  Pozitif ayrımcılık, eşitliğe aykırı mıdır yoksa hukuken meşru olarak düzenleme bulabilir mi? Kızını para karşılığı evlenmesi için bir başkasına satan ve bunun için sözleşme yapan babanın yaptığı sözleşme neden hukuken geçersizdir ve korunamaz? Buna benzer sorular hukuk felsefesi kapsamında genişletilebilir.

Dersin Size Kazandıracakları

Felsefe okuyan hâkim, avukat ve öğrenci, (büyük olasılıkla) mesleki kültürünü belirleyen öngörülerin ayakları altından kaydığını hissedebilir. Felsefe, kuşkuyu ve kuşku da araştırmayı tahrik ederek, bir hâkimi daha az dogmatik, fazlaca pragmatik veya en azından açık fikirli bir yargılayıcı yapar. Hukuk felsefesi hâkimler için bir yol haritası sağlayabilir. Daha ziyade felsefe gibi hukuk felsefesinin yapabileceği, kişiyi felsefi argümanlara karşı silahlandırmaktır.  İşlevi tedavi edicilik değil, terapötiktir. Ayrıca felsefe, güncel hukuki sorunların altında yatan teorik zeminin kavranmasını sağlayarak, ortaya çıkan soruna dair ortak bir dil yaratabilir. Bu ortak dil, elbette herkesin üzerinde uzlaşacağı ortak bir çözüm anlamına gelmez. Genelde böyle (ortak) bir çözüm bulunması zordur, ancak üzerinde tartışılan meselenin kavranması ve o meselenin aynı dil kodlarıyla tartışılmasını sağlaması başlı başlı büyük bir kazanımdır. Belki bu ortak dil zemininin yaygın bir şekilde paylaşılması, üzerinde anlaşılacak genel bir çözümü de beraberinde getirebilir. İşte hukuk felsefesi, bu ortak dil zeminini kavramanın önemli bir aracıdır.

Sizden Beklenler

Derse devam her öğrenciden beklenen bir koşuldur. Bu hem tabi olunan Yönetmelik gereğidir; hem de öğretim üyesi olarak beklentimizdir. Bunun dışında aşağıda haftalar itibariyle belirlenen konular hakkında, derse gelmeden önce okuma va araştırma yapmanız beklenmektedir. Böylelikle ders monolog olmaktan çıkıp, karşılıklı etkileşim içinde, yukarıda bahsedilen ortak dilin oluşturulma süreci hızlandırılabilir. Bu nedenle derse aktif katılımınız beklenmektedir.

Bunun dışında dersle ilgili duyuru, çeşitli not vb. için http://academic.cankaya.edu.tr/~torenyucel/course.php?page=index uzantılı URL adresinden “Duyurular” ve “Dersler” başlığı takip edilmelidir.  Ayrıca genel olarak dersle ilgili öneri ve eleştirilerinizle,  haftalık ders konuları hakkındaki yorum ve sorularınızı bu blog üzerinden paylaşabilirsiniz.